بازار دو طرفه و استقراضی چیست؟

بازار دو طرفه چیست و بررسی جامع آن

اگر شما هم از دسته افرادی هستید که در طول زندگی خود تجارت و انجام معاملات را صرفا با روش مرسوم و سنتی آن انجام دادید، باید بدانید که هنوز مسائلی در بازارهای مالی نوین وجود دارد که ممکن است از آن آگاهی نداشته باشید. با پیشرفت بشر و حرکت به سمت صنعتی شدن بازارهای مالی همچون دیگر عوامل تاثیرگذار موجود در زندگی مردم با سرعت زیادی تکامل پیدا کرده و با جوانب دیگر مربوط همگام شده اند. برای رسیدن به این امر مهم مسلما نیاز بوده تا تغییرات اساسی در این عرصه به وجود بیاید. شاید اصل و قاعده تجارت تفاوت چندانی نکرده باشد ولی ابزارهایی که شما در اختیار دارید و می توانید از آن ها در بازارهای مالی استفاده کنید به نوعی دگرگون شده و تغییرات اساسی در آن شکل گرفته است. این را همه می دانیم تجارت و یا به زبان ساده تر، خرید و فروش همیشه یک اصل میانی داشته است. این اصل نشان دهنده این بوده است که شما به عنوان خریدار با پرداخت یک سرمایه که متعلق به شماست و ارزش متناسب با چیزی که از فروشنده دریافت می کنید دارد، وارد تجارت می شوید. حال شما می توانید از فروشنده یک کالا و جنس دریافت کنید و یا یک نوع از خدمات. اگر به شما بگوییم که این قاعده در طول زمان دستخوش یک سری از تغییرات شده شاید تعجب کنید. و یا این مسئله که تا به الان شما صرفا از افزایش قیمت کالا و یا خدمات بوده که می توانستید سود کسب کنید. باید گفت که دیگر این موضوع حقیقت ندارد. برای درک بهتر این مسئله باید به شما بازار دو طرفه را معرفی کنیم که به نوعی در تجارت نوین شکل می گیرد. اگر شما هم کنجکاو و علاقه مند به این موضوع هستید، حتما با ما همراه باشید.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد بازارهای مالی مقاله معرفی انواع دستورات خرید و فروش در بازارهای جهانی و تفاوت آنها را مطالعه بفرمائید.

اگر شما هم در بازار های معاملاتی مشغول کسب درآمد هستید،با ما در این ویدیو همراه باشید و ۵ راز (پله) موفقیت مستمر در معامله گری بازار های مالی را بدانید و به کار بگیرید.

بازار دو طرفه چیست؟

اگر بخواهیم در ابتدا به صورت خلاصه یک تعریف از بازار دو طرفه داشته باشیم می توانیم بگوییم در حالتی که شما بتوانید با فروش استقراضی یک کالا و یا یک نوع سرمایه که انتظار افت ارزش آن را دارید، به سود برسید در واقع شما در یک بازار دو طرفه تجارت می کنید. شاید در ابتدا این مسئله برای شما نامفهوم و گنگ باشد ولی در ادامه کاملا آن را درک خواهید کرد. اینجا با یک مثال سعی می کنیم که یک تصویر واضح تر از بازار دو طرفه ترسیم کنیم. تصور کنید که ارزش فعلی یک خانه صد میلیون تومان است ولی شما به عنوان تحلیل گر انتظار دارید که در مدت نه چندان دور این قیمت افت پیدا کرده و به هفتاد میلیون تومان برسد. در اصل شما با اینکه از این موضوع مهم اطلاع دارید ولی صاحب این خانه و یا خانه ای مثل آن نیستید. در نگاه اول به نظر می رسد که شما نمی توانید از این موضوع کسب سود کنید زیرا که نه مالکیت آن را دارید و نه سرمایه ای برای خرید و فروش آن را در اختیار دارید. این جاست که بازار دو طرفه و فروش استقراضی به کمک شما می آید. در بازار دو طرفه شما قادر هستید که با عقد یک قرارداد این خانه را به فروش بگذارید و تعهد بدهید که در یک زمان مشخص این خانه را خریده و به طرف قرارداد تحویل می دهید. در این حالت شما می توانید بعد از افت قیمت و ارزش این خانه، آن را با قیمت هفتاد میلیون تومان خریداری کرده و بعد از تحویل دادن آن به طرف قرارداد مبلغ صد میلیون تومان دریافت کنید و از جانب این معامله یک سود سی درصدی به دست بیاورید. واضح است که انجام این معامله در بازار سنتی و مرسوم که می توانیم در اینجا به آن بازار یک طرفه بگوییم، غیرممکن است و شما به هیچ عنوان با این شرایط قادر نخواهید بود به سود برسید. هر چند که تحلیل درستی داشته باشید و پیش بینی شما به حقیقت بپیوندد. در واقع می توان گفت بازار دو طرفه این امکان را به شما می دهد که از نهایت توانایی و قدرت تحلیل خود برای رسیدن به سود استفاده کنید. در بازارهای مالی جهانی این نوع معامله که شما با استقراض و فروش یک سرمایه که در لحظه متعلق به شما نیست در نهایت به سود دست پیدا می کنید، ( Short sell ) نام دارد. در این حالت و در بازارهای بورسی شما می توانید از کاهش ارزش یک سهام به سود قابل توجهی دست پیدا کنید. همانند دیگر بازارهای مالی، معامله در بازار دو طرفه نیز صرفا به سود منتهی نشده و ممکن است شما در آن متحمل ضرر شوید. قبل از اینکه این موضوع را واشکافی کنیم، لازم است که کمی بیشتر راجع به بازار دو طرفه و پدیده ( Short selling ) صحبت کنیم و از جوانب مختلف آن را بررسی کرده و نقاط قوت آن را مرور کنیم.

بازار دوطرفه و فروش استقراضی

همانطور که اشاره کردیم این روزها فروش استقراضی و یا ( Short sell) پدیده ای رایج در بازارهای مالی و بورسی جهانی محسوب می شود و طیف گسترده ای از سرمایه گذاران و معامله گرها از آن استفاده می کنند. با اینکه شاید تا اینجا کاملا متوجه چگونگی کارکرد این موضوع شده باشید سعی می کنیم با یک مثال عملی که در بازارهای مالی و بورسی جهانی صورت می گیرد این موضوع را کاملا شفاف کنیم. فرض کنید که یک سرمایه گذار و معامله گر برآورد کرده است که ارزش سهام شرکت کوکاکولا که در حال حاضر هر سهم آن به صورت افراطی ارزش گذاری شده و قیمتی برابر با پانصد و چهل دلار برای هر سهم دارد در آینده نه چندان دور افت ارزش پیدا کرده و به قیمت سیصد دلار برای هر سهم می رسد. در اینجا سرمایه گذار برای خرید قرضی به بروکر و یا کارگذار مراجعه می کند (برای دانستن اینکه بروکر چیست؟ مقاله سواپ در فارکس چیست؟ بخش بروکر چیست را بخوانید) و تعداد ده سهم را از او دریافت می کند. سپس این معامله گر این تعداد سهام را با همین قیمت فعلی یعنی پانصد و چهل دلار به فروش گذاشته و می فروشد. بعد از اینکه این سهام به فروش رفت این سرمایه گذار منتظر می ماند تا ارزش آن کاهش پیدا کرده و به قیمت مدنظر او که در این مورد سیصد دلار است برسد. پس از اینکه این افت قیمت به وقوع پیوست این سرمایه گذار به خرید همان تعداد سهام یعنی ده سهم اقدام می کند و آن ها را با ارزش سیصد دلار برای هر سهم می خرد و با مراجعه به کارگذار یا بروکر این تعداد سهام را که از او قرض گرفته بود، به او باز می گرداند. در این مورد فرد مدنظر ما بدون صرف کردن هزینه و سرمایه خود موفق شده است فقط با تکیه بر تحلیل خود روی هر سهم دویست و چهل دلار و جمعا دو هزار و چهارصد دلار سود کند. حالا فرض کنید که این پیش بینی به واقعیت نپیوندد و به جای افت قیمت ارزش این سهم افزایش پیدا کرده و به هفتصد دلار برسد. حالا سرمایه گذار باید با اینکه هر سهم را با قیمت پانصد و چهل دلار فروخته، هر سهم را هفتصد دلار خریداری کرده تا به کارگذار باز گرداند و متحمل یک ضرر هزار و ششصد دلاری شود. پس متوجه می شویم که ( Short selling) صرفا به سود ختم نشده و ممکن است شما به عنوان سرمایه گذار و معامله گر با ضرر رو به رو شوید. در نتیجه باید قبل از ورود به این روند آن را از تمام جوانب بررسی کرده و از درستی تحلیل خود تا میزان قابل قبولی اطمینان حاصل کنید.

برای تصمیم گیری بهتر و آگاهانه مقاله نکات طلایی مدیریت ریسک و سرمایه گذاری را پیشنهاد میکنیم.

مزایای بازار دو طرفه

همانطور که اشاره کردیم این امکان که شما می توانید با افت ارزش سهام به سود برسید یکی از مزایای بازارهای دو طرفه محسوب می شود که کاملا محسوس است. زیرا که اگر کسب سود صرفا به افزایش قیمت و ارزش آن ها محدود باشد، شما به عنوان معامله گر تقریبا نیمی از توان خود برای رسیدن به سود را از دست می دهید چرا که همه می دانیم روند بازار همیشه افزایشی نبوده و در خیلی از بازه های زمانی ما با یک روند نزولی مواجه هستیم. ولی لازم به ذکر است که مزایای بازار دو طرفه فقط به این مورد محدود نشده و شاخه های دیگری نیز دارد. یکی از این موارد جلوگیری از به وجود آمدن حباب قیمتی در بازارهای مالی هست. زیرا که در بازارهای یک طرفه به دلیل میل سرمایه گذاران و حتی کارگذاران به وجود روند افزایشی که اصولا برای آن ها سود و افزایش نقدینگی را به همراه دارد موجب می شود که گاها سهم های مختلف به صورت کاذب افزایش ارزش پیدا کنند و اختلاف ارزش آن نسبت به ارزش واقعی این سهم ها زیاد شود و در نهایت میلی برای از بین رفتن این حباب و برگشتن قیمت در بازار وجود نداشته باشد. این روند اصولا تا جایی ادامه پیدا می کند که سرمایه گذاران ممکن است با ضررهای سرسام آور رو به رو شوند. در این مواقع وجود بازار دو طرفه کمک می کند این روند ادامه پیدا نکند. زیرا که عموم سرمایه گذاران می توانند از روند نزولی نیز به سود دست پیدا کنند.

از دیگر مزایای این پدیده می توانیم به افزایش اهمیت و نقش تحلیل در بازارهای مالی اشاره کنیم. در بازار دو طرفه تحلیل در تصمیم گیری سرمایه گذاران اهمیت دو چندانی پیدا می کند. این امر مهم باعث می شود که سرمایه گذاران و معامله گران تصمیمات خود را با دقت بیشتری بگیرند و در نتیجه ما با یک بازار تخصصی تر رو به رو هستیم که نوسانات روزانه آن در طولانی مدت به واقعیت نزدیک تر بوده و افراد می توانند بسته به میزان دانش و تخصصی که در تحلیل و بررسی دارند به سود بیشتری دست پیدا کنند. در نهایت نیز می توانیم به افزایش نقد شوندگی سهام اشاره کنیم. همانطور که می دانیم به عنوان مثال در بورس ایران گاها با بازه های زمانی مواجه می شویم که اکثر افراد امکان فروش سهم هایی که در اختیار دارند را ندارند. زیرا که اصطلاحا بازار در رکود به سر می برد. این امر باعث شده که تعداد زیادی از مردم و سرمایه گذاران، سرمایه خود را وارد بازار نکنند. زیرا ممکن است زمانی که آن ها به سرمایه خود نیاز دارند این امکان را نداشته باشند که آن را از بازار خارج کنند. تقریبا تمام این پدیده ناشی از این است که در این بازار افراد صرفا و فقط از افزایش قیمت و روند صعودی بازار است که می توانند سود کسب کنند و در مواقعی که این شرایط حاکم نباشد بازار وارد رکود شده و بعضا مدت زمان زیادی به طول می انجامد تا از آن خارج شود. به نظر تا اینجا متوجه شده اید که پدیده بازار دو طرفه تا چه میزانی می تواند تاثیر گذار بوده و بر روی افزایش کیفیت یک بازار مالی تاثیر مثبت بگذارد. باید اشاره کنیم که تمام مواردی که در اینجا به عنوان مزایای بازار دو طرفه برای شما مطرح کردیم می تواند عینا به عنوان نقاط ضعف بازارهای یک طرفه نیز محسوب شود. لازم است که فراموش نکنیم که حضور در بازار دو طرفه و استفاده از پدیده ( Short sell ) همانند اینکه می تواند به کسب سود منجر شود می تواند به ضرر نیز ختم شود. این قائده یک بخش جدا نشدنی از فعالیت در بازارهای مالی و تجارت به حساب آمده و نقش مهمی را در به تعادل رسیدن هر بستر مالی ایفا می کند. در نتیجه نباید از آن ترس داشت و باید توجه داشت که وظیفه ما به عنوان یک فعال در تجارت نوین ایجاب می کند که قبل از ورود به هر معامله و تجارتی از عواقب خوب و بد آن آگاهی کسب کرده و با چشم بسته به آن وارد نشویم. این امر موجب می شود که کیفیت بستر مالی که در آن فعال هستیم افزایش پیدا کرده و با تخصصی تر شدن آن اهمیت مسائلی مهمی همچون تحلیل و آگاهی نسبت به قوائد های تجاری حفظ شود. امیدواریم که بازارهای مالی داخلی همچون بازار بورس ایران با رشد و ایجاد ابزارهای مالی به روزی همچون بازار دو طرفه و فروش تعهدی و ( Short sell ) به سرمایه گذاران این فرصت را بدهند تا با حداکثر توان خود به فعالیت بپردازند. از اینکه تا اینجا همراه ما بودید سپاسگذاریم و برای شما سلامتی و روزهای پرسود را آرزومندیم.

بازار دوطرفه چیست و مزایای آن کدامند؟

بازار دو طرفه به بازاری گفته می‌شود که سهامداران آن زمانی که انتظار اصلاح یا افت قیمتی یک سهم را دارند می‌توانند فروش استقراضی انجام دهند؛ یعنی بدون اینکه سهمی داشته باشند می‌توانند آن را به فروش برسانند و متعهد شوند که در زمانی مشخص در آینده سهم آن شرکت را خریده و به قرارداد عمل کنند. به عنوان مثال: فرض کنید قیمت یک خودرو ۲۰۰ میلیون تومان است و شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت این خودرو در آینده کاهش خواهد یافت و به ۶۰ میلیون تومان خواهد رسید. در شرایط عادی شما امکان کسب سود از این پیش‌بینی نخواهید داشت؛ اما در قالب فروش استقراضی و بازار دوطرفه می‌توانید این خودرو را بدون اینکه ابتدا آن را بخرید طبق قراردادی آن به فروش برسانید و متعهد شوید که در آینده خودرو را تحویل دهید. حال اگر قیمت خودرو نزولی شود و به ۶۰ میلیون تومان برسد شما می‌توانید با خرید خودرو در بازار به قیمت ۶۰ میلیون تومان و تحویل آن طبق قرارداد، مبلغ ۲۰۰ میلیون تومان از خریدار دریافت کنید و ۷۰% بازدهی کسب کنید. علاوه بر کسب بازدهی مزایای دیگری نیز برای بازارهای دوطرفه می‌توان برشمرد. در واقع در بازارها یا بورس‌های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد که می‌توان از نزول قیمت سهام سود کرد. حال این حالت را با بازار یک طرفه مقایسه کنید:

فرض کنید شما سهام شرکت فولاد را به قیمت ۲۰۰۸۰ تومان خریداری کرده باشید، حال اگر قیمت سهام افزایش پیدا کند شما هم به سود خواهید رسید و در صورت کاهش قیمت کمتر از مبلغ خریداری شده شما وارد زیان می‌شوید. پس در بازارهای یک طرفه شما باید سهام را ارزان بخرید و بعد گران بفروشید تا سود بدست آورید. اما در بازار دو طرفه هم می توان از افزایش قیمت در هنگام خرید یک سهام هم هنگام کاهش قیمت در زمان فروش سهام، سود کسب کنید. فعالان قدیمی بورس که دوران رکود بازار را چشیده اند، بیشتر می توانند به مزایای بازار دو طرفه واقف باشند.

بازار یک طرفه و معایب آن

بازار یک طرفه بازاری‌ست که فعالان آن بازار تنها در زمان رشد قیمت‌ها امکان کسب بازده از آن بازار دارند و در ریزش قیمت‌ها در بهترین حالت ممکن می‌توانند به موقع شناسایی سود کنند و متحمل زیان نشوند.

در بازارهای یک طرفه فعالان بازار با سختی‌ها و مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند. از جمله:

۱- زمان‌بر شدن دوران رکود بورس

در بازار یک طرفه مانند بورس ایران به دلیل فضای تورمی، سهامداران علاقه‌ای به فروش دارایی خود با زیان ندارند و حاضرند مدت‌ها سهام را نگهداری کنند تا سرانجام با افزایش قیمت سهام از زیان خارج شوند. این مسئله باعث می‌شود تا از لحاظ نموداری شیب رشد قیمت‌ها و اصلاح قیمت‌ها متفاوت باشد و همین مسئله کارایی برخی ابزار تحلیل تکنیکال را در بورس ایران به صفر می‌رساند.

۲- گذری شدن بازار سرمایه

بسیاری از افراد عادی جامعه در امواج صعودی بورس وارد این بازار ‌می‌شوند و در رشد بازار سود خوبی نصیبشان می‌شود. زمانی که بورس وارد فاز رکودی خود می‌شود این افراد که فرصتی برای کسب بازده از بورس در دوران رکود پیدا نمی‌کنند از بورس خارج شده و به سایر بازارها کوچ می‌کنند. حال اگر فرصتی در بازارنزولی برای کسب سود در بورس وجود داشته باشد احتمالاً مدت ماندگاری افراد در بورس و فعالیتشان دراین بازار از چند ماه به چندین سال خواهد رسید.

۳- ریسک نقدشوندگی

یکی دیگر از مصائب یک طرفه بودن بازار بورس بحث نقدشوندگی این بازار در دوران رکود است. سرمایه‌گذاران کلان و بزرگ در دوران رکود بورس به سختی می‌توانند کل سهام خود را نقد کرده و تغییر رویکرد سرمایه‌گذاری بدهند؛ به همین دلیل، یکی از عوامل اصلی که پول‌های درشت به سمت بورس وارد نمی‌شوند همین ترس از دوران رکود احتمالی است که قابلیت نقدشوندگی سرمایه‌ زیر سوال می‌رود.

۴- حباب در دوران رونق

دوران رونق بورس همواره با بازدهی‌‌های خوبی همراه بوده است. رشد نقدینگی در سطح جامعه و سرازیر شدن آن به سمت بازار بورس با توجه به عمق پایین این بازار منجر به رشدهای چند برابری درقیمت برخی سهام بازار می‌شود. بازار یک طرفه باعث می‌شود تا به تعادل رسیدن بازار به تاخیر افتاده و برخی سهام در بازاربورس دچار حباب‌های سنگین شود. در چنین شرایطی تحلیل نقشی کم‌رنگ‌تر به خود گرفته و سهام مختلف صرفاً بخاطر ورود نقدینگی رشد قیمتی را تجربه می‌کنند نه ارزش ذاتی. اما دغدغه بازار یک طرفه تنها به ایران نیست و ازدهه‌های گذشته کشورهای مختلف دنیا سعی در برطرف کردن این مسئله و حرکت به سمت بازارهای دوطرفه داشته‌اند؛ بطوری که در حال حاضر ایران از جمله معدود کشورهایی‌ست که بازار بورس آن یک طرفه است.

مزایای بازار دوطرفه

مزایای زیادی در قبال فراهم کردن بستر بازار دوطرفه نصیب بازار بورس و فعالان آن خواهد شد که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

1. امکان کسب بازدهی در ریزش بازارها
2. پررنگ شدن نقش تحلیل در تصمیمات سرمایه‌گذاری
3. جلوگیری از ایجاد حباب در بازار بورس و سهام شرکت‌های مختلف
4. کارا شدن ابزار تحلیل تکنیکال و استفاده از ابزارهای کمکی که در دنیا استفاده می‌شود.
5. افزایش شدید نقدشوندگی در بورس

در حال حاضر، در بازار مشتقات شاهد بازار دوطرفه هستیم. بازار معاملات آتی بورس کالا و بازار اختیار سهام و کالا دو بازاری است که فرآیند دوطرفه سازی بازار کامل پیاده شده است اما به دلیل عمق کم این بازارها و عدم شناخت فعالان حوزه سرمایه‌گذاری، چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند. البته با با اتخاذ تصمیمات دقیق تر، پیروی از قوانین و استانداردهای مربوطه و ایجاد بسترهای آموزشی و فرهنگ‌سازی، بازار دو طرفه می‌تواند جایگاه خود را میان سهامداران پیدا کند.

فروش تعهدی چیست؟

با وجود تلاش‌های انجام شده برای ارتقا کارایی بورس ایران در مقایسه با بورس‌های جهانی، جای خالی برخی ابزارها به شدت احساس شده است. یکی از این ابزارها «دو طرفه بودن بازار» است. به این معنا که معامله‌گر بتواند از افت قیمت‌ سهام نیز سودآوری داشته باشد. بدین صورت که معامله‌گر با پیش‌بینی کاهش قیمت یک سهم آنرا به صورت استقراضی فروخته و سپس پس از کاهش قیمت مدنظر سهم را بازخرید کرده و از اختلاف قیمت آن سود می‌برد. در مدل استقراضی، رابطه میان فروشنده و مالک اوراق بهادار به شکل استقراض تعریف می‌شود. بدین صورت که فروشنده با قرض کردن اوراق بهادار از مالک و پرداخت بهره از پیش‌توافق شده، به فروش اوراق بهادار در بازار و پیاده‌سازی استراتژی معاملاتی خود اقدام می‌کند. البته با توجه به وجود اشکالات شرعی در این روش معاملاتی به دلیل پرداخت بهره مشخص، راهکار جایگزینی در قالب عقد وکالت تعریف شده است که بر اساس آن متقاضی به وکالت از مالک اوراق بهادار را فروخته و باید در زمانی مشخص به درخواست مالک یا تشخیص خود اوراق بهادار فروخته شده را بازخرید کند.

تبعات فروش تعهدی چیست؟

یکی از مهمترین مزایای فروش تعهدی افزایش تحلیل در بورس خواهد بود. در فروش تعهدی سرمایه‌گذار انتظار دارد قیمت یک سهم در یک بازه زمانی مشخص کاهش پیدا کند بنابراین با هدف کسب سود از این کاهش قیمت، به فروش سهم تحت مالکیت شخص دیگری اقدام کرده و با کاهش قیمت و بازخرید آن، از تفاوت قیمت فروش و بازخرید سود می‌کند. در واقع دوطرفه شدن بازار موجب ایجاد فضای تحلیل در بورس شده و مانع از افزایش حباب قیمتی در سهام می‌شود. این موضوع می‌تواند موجب کنترل هیجان کاذب در بورس شده و به رونق پایدار بورس کمک کند. ایجاد بازار دو طرفه در بورس همچنین می‌تواند منجر به افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارایی بازار سهام شده و عرضه و تقاضا متعادل شود. همچنین به معامله‌گران حرفه‌ای بازار این امکان را می‌دهد تا از نتایج ارزیابی‌های خود در روندهای صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می‌کند. از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش‌های سنگین بورس اگر محدودیتی ایجاد نشود می‌تواند شدت سقوط قیمت‌ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت‌ها بیشتر می‌شود. به همین منظور باید نظارت کامل و کنترل‌های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس صورت گیرد.

فروش تعهدی چیست؟ بازار دو طرفه چه تاثیری بر بورس دارد؟

دنیای بورس | در بورس ایران علی‌رغم تلاش‌های انجام شده برای ارتقا کارایی و کیفیت در مقایسه با بورس‌های جهانی، همواره خلا برخی از ابزارها وجود داشته است. یکی از آن موارد این‌است که در بازار سهام ایران برخلاف سایر کشورها تنها می‌توان از رشد قیمت سهام سود کرد.

به این‌صورت که پیش‌بینی می‌شود که قیمت سهمی در آینده افزایش خواهد یافت یا به عبارتی سهمی ارزنده‌تر از قیمت فعلی است. در نتیجه با خرید و در نهایت افزایش قیمت سهم سود کسب می‌شود. اما در بورس بسیاری از کشورهای جهان، به ویژه بورس‌های پیشرفته ابزاری تحت عنوان فروش استقراضی وجود دارد که در آن نزول قیمت سهم هم میتواند سود به همراه داشته باشد.

فروش استقراضی (Short Selling) چیست؟

در بورس‌های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد. در فروش استقراضی می‌توان از نزول قیمت سهام سود کرد.

به این‌صورت که فردی پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهام شرکتی بیش از اندازه رشد کرده و در آینده احتمالا نزولی خواهد شد. در این حالت سرمایه‌گذار بدون آنکه سهام آن شرکت را از قبل خریداری کرده باشد، می‌تواند سهام را از مالک آن قرض کند و پس از سپری شدن یک بازه زمانی همان تعداد سهم به علاوه بهره آن را به مالک پرداخت کند.

میزان بهره نیز از قبل مشخص می‌شود. در این‌صورت متقاضی از مابه‌تفاوت فروش سهم در قیمت بالاتر و خرید مجدد آن در ارقام پایین سود می‌کند. در این حالت بر اساس قرارداد قرض مالکیت به فروشنده منتقل می‌شود.

فروش استقراضی چیست؟

سازوکار فروش استقراضی چیست؟

معمولا فرآیند فروش استقراضی توسط کارگزاری‌ها انجام می‌شود. به این صورت که صاحبان سهام تعداد مشخصی از سهام خود را به متقاضیان قرض می‌دهند. برای این‌کار حتما باید درخواست ارائه سهام برای فروش استقراضی به کارگزاری داده شود تا وارد وضعیت معاملاتی استقراضی ‌شوند. کارگزاران پس از شناسایی فرد متقاضی، سهام مالک را به متقاضی بازار دو طرفه و استقراضی چیست؟ قرض می‌دهند.

پس از آن متقاضی نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند، مبلغ حاصل شده از فروش نزد کارگزار خواهد ماند. متقاضی علاوه بر مبلغ کسب شده از فروش سهام، موظف است مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار محفوظ داشته باشد تا در صورتی که متقاضی سهام مالک را بازنگرداند از وجه تضمین استفاده شود.

الگوی فروش استقراضی متعارف در حالت کلی

در مدت زمان استقراض مبلغ ماحصل از فروش سهام توسط کارگزار سرمایه‌گذاری می‌شود و سود آن به مالک پس از کسر کارمزد کارگزار پرداخت می‌شود. در صورت تمایل مالک سهام و به منظور ایجاد انگیزش برای متقاضیان مبلغی از سود نیز به متقاضی تعلق پیدا می‌کند. پس از آن اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام کاهش پیدا کند همان تعداد سهم را مجدد خریداری و تحویل مالک می‌دهد و در نتیجه مابه تفاوت آن سودی برای متقاضی است. اما اگر قیمت سهم افزایش پیدا کند، متقاضی باید همان تعداد سهم را در قیمتی بالاتر بخرد و تحویل مالک دهد، پس در این‌صورت زیان می‌کند.

‎ لازم به ذکر است در مدت زمان فروش استقراضی کلیه حق و حقوق مالک سهام به جز حق رای محفوظ خواهد ماند.

میزان ریسک سرمایه‌گذاری در فروش استقراضی چقدر است؟

با توجه به این‌که عدد صفر حداقل قیمت یک سهم محسوب می‌شود و حداکثری برای رشد قیمت سهمی وجود نخواهد داشت و ممکن است رشد سهمی ادامه‌دار باشد، پس ریسک این عمل به شدت بالاست و تنها معامله‌گران حرفه‌ای بازار می‌توانند از این روش سود کسب کنند.

روش‌های مشابه فروش استقراضی کدامند؟

فروش تعهدی، خرید اختیار فروش و فروش قرارداد آتی از ابزارهای مالی مشابه با فروش استقراضی هستند که هر سه برای کسب سود در بازارهای نزولی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

فروش تعهدی چیست؟

با توجه به این‌که دریافت بهره در دین اسلام حرام است، به دلیل ربوی بودن فروش استقراضی و مشکلات شرعی ایجاد شده، تغییراتی در سازوکار فروش استقراضی ایجاد شده است. این تغییرات در قالب عقد وکالتنامه فی مابین مالک سهام و متقاضی است.

به این صورت که سرمایه‌گذار به وکالت از مالک سهام و با نام مالک، نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند. به این روش فروش تعهدی گفته می‌شود.

سازوکار فروش تعهدی چیست؟

در این روش همانند فروش استقراضی سهامدار تصمیم می‌گیرد تا کل یا بخشی از سهام خود را جهت انجام معاملات فروش تعهدی در اختیار افراد متقاضی قرار دهد. پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، نوع و تعداد سهام، نرخ تشویقی و دروه تنفس توسط مالک در سامانه تامین ثبت می‌شود.

سازوکار فروش تعهدی (یک)

متقاضیان پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، در سامانه معاملات بر خط سهام مد نظر را انتخاب کرده و پس از واریز وجه تضمین به حساب کارگزار، نسبت به فروش تعهدی سهم اقدام می‌کند.

سازوکار فروش تعهدی (دو)

در این روش نیز همانند فروش استقراضی در طی مدت پول ماحصل از فروش سهم نزد مالک محفوظ می‌شود و مالک حق برداشت پول را ندارد و باید در روشی از پیش تعیین شده مانند سپرده‌های بانکی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سود ثابت و یا اوراق با درآمد ثابت و. سرمایه‌گذاری و از سود دریافتی آن استفاده کند. البته اگر مالک تمایل داشته باشد می‌تواند مبلغی از سود خود را به مالک به عنوان مبلغ تشویقی پرداخت کند.

پس از سررسید زمان و یا خواست خود متقاضی یا مالک، متقاضی باید همان تعداد سهام را به مالک باز گرداند. البته اگر مالک پیش از موعد درخواست سهام خود را داشته باشد، پس از سپری شدن دوره تنفس که در ابتدا مشخص شده است، سهام به مالک بازگردانده می‌شود.

در این روش هم مانند فروش استقراضی اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام در زمان سررسید کاهش یابد، متقاضی سود خواهد کرد و در غیر اینصورت زیان می‌کند.

فروش تعهدی چیست؟ بازار دو طرفه چه تاثیری بر بورس دارد؟

فروش تعهدی چقدر ریسک دارد؟

به همان میزان که ریسک خرید اعتباری بالاست، فروش تعهدی نیز همانند فروش استقراضی به عنوان نقطه مقابل آن نیز از ریسک بالایی برخوردار است.

خرید اختیار فروش چیست؟

اختیار فروش هم مانند فروش استقراضی یک روش برای کسب سود در زمان نزولی شدن قیمت سهام است.

خریدار اختیار فروش پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهم یا کالایی مثلا سه ماه دیگر کاهش پیدا می‌کند. به همین منظور اختیار فروش سهم یا کالا را با قیمتی مشخص (قیمت اعمال) خریداری می‌کند. برای مثال قیمت سهمی 400 تومان است، شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت سهم سه ماه دیگر کاهش پیدا می‌کند. در اینصورت اختیار فروش را برای رسیدن به قیمت 380 تومان خریداری کرده و بابت هر سهم مثلا 20 تومان پرداخت می‌کنید. موعد سررسید سهام اگر قیمت هر سهم کمتر از رقم اعمال باشد از مابه تفاوت آن سود و اگر بیشتر شود اختیار فروش شما باطل می‌شود.

یکی از تفاوت‌های این روش با فروش استقراضی این است که فروش استقراضی سررسید مشخص ندارد و روزانه قیمت سهم توسط کارگزار چک می‌شود. اگر قیمت سهم افزایش یابد و از وجه تضمین بیشتر شود به فروشنده سهم اعلام می‌شود یا وجه تضمین را افزایش دهد و یا سهام را به مالک بازگرداند اما در روش اختیار فروش تا موعد سررسید حق فروش وجود ندارد.

فروش قرارداد آتی چیست؟

از فروش قرارداد آتی سهم نیز می‌توان از نزول قیمت سهام سود کسب کرد. به این صورت که شما معتقدید سهام شرکت یا کالایی در سه ماه آینده کاهش می‌یابد، حق فروش قرارداد آتی را با پرداخت وجه تضمین اخذ می‌کنید، در زمان سررسید اگر قیمت سهم پایین‌تر از رقمی باشد که شما پیش‌بینی کرده‌اید سود و اگر بالاتر رود ضرر خواهید کرد. این روش برخلاف فروش استقراضی سررسید مشخص دارد و وجه تضمین آن کمتر است.

بازار دوطرفه چیست؟

استفاده از ابزار فروش استقراضی یا فروش تعهدی و دیگر ابزاری که امکان کسب سود از نزول قیمت سهام را نیز فراهم می‌کند منجر به ایجاد بازار دوطرفه خواهد شد. به این معنی که برخلاف بازار یک طرفه که تنها می‌شود از رشد قیمت سهام سود برد، در بازار دوطرفه هم از رشد سهام و هم از افت سهام می‌توان سود کسب کرد. در بورس‌های پیشرفته جهان بازار سهام دوطرفه است. اما در ایران تاکنون بازار سهام یک طرفه بوده است.

بازار دوطرفه چه اثری بر بورس می‌گذارد؟

تاثیر ایجاد بازار دو طرفه در بورس را می‌توان از دیدگاه‌های متفاوت بررسی کرد. از یک سو منجر به افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارایی بازار سهام خواهد شد، عرضه و تقاضا متعادل می‌شود، در روزهای صعودی بازار از افزایش هیجانی و بیش از حد قیمت‌ها جلوگیری خواهد کرد و در نتیجه مانع از حبابی شدن سهام شرکت‌ها می‌شود. همچنین به معامله‌گران حرفه‌ای بازار این امکان را می‌دهد تا از نتایج ارزیابی‌های خود در روندهای صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می‌کند.

اما از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش‌های سنگین بورس اگر محدودیتی ایجاد نشود می‌تواند شدت سقوط قیمت‌ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت‌ها بیشتر می‌شود. به همین منظور باید نظارت کامل و کنترل‌های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس صورت گیرد.

تجربه بورس‌های جهانی چطور بوده است؟

در سال‌های اخیر تلاش بسیاری در راستای ارتقای بازار سهام ایران در رقابت با بورس‌های جهانی شده است.

فروش استقراضی در بورس‌های جهانی علیرغم اینکه انتقاداتی همواره به آن وارد می‌شد، موفقیت‌آمیز و بسیار به آنچه از ابتدای اجرای طرح پیش‌بینی می‌شد نزدیک است.

البته فروش استقراضی می‌تواند تشدیدکننده یکسری بحران‌ها باشد، به همین منظور پس از بحران‌های سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ میلادی، محدودیت‌های فروش استقراضی در بسیاری از بورس‌های دنیا افزایش پیدا کرده است.

بازار دوطرفه چیست

بازارها برای بقا نیازمند مشتریان و مخاطبان وفادار هستند و چنانچه منافع مشتریان یک بازار تامین نشود بی‌شک درصدد حذف آن از اهداف خود برخواهند آمد.

بازارهای مالی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و اگر ابزار مناسب برای بهره‌گیری از ظرفیت یک بازار مالی در اختیار معامله‌گران قرار نگیرد، به دنبال خروج از آن خواهند بود.

به گزارش تین نیوز به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد، بازار سرمایه طی ماه‌های گذشته پس از رشدی سریع و حبابی، اصلاحی فرسایشی را تجربه کرد. در این شرایط ضعف زیرساخت‌ها و عدم توسعه نهادی و ابزاری این بازار بیش از هر زمان دیگر خود را نشان داد. در این میان تصمیماتی مقطعی همچون تزریق پول، ایجاد دامنه نوسان نامتقارن، تغییر در زمان پیش‌گشایش، حذف نوسان‌گیری روزانه و مانند اینها، نتیجه‌ای جز دامن زدن به بحران سقوط بورس و تشدید خروج پول از بازار سرمایه در پی نداشت.

ضمن اینکه ابزارهای تحلیل از جمله تحلیل تکنیکال نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای قابل اتکا در بازارهای مالی در دوران صعود و نزول بورس رنگ باخت و بی‌اثر واقع شد.

در حالی که اجرای فروش استقراضی نه تنها در دوره ریزش بازار به آسانی و بدون صرف منابع می‌توانست رسیدن به تعادل و تغییر روند را در بازار رقم بزند، بلکه در دوران رشد سریع شاخص نیز می‌توانست از ایجاد حباب در بازار جلوگیری کند.

اما اینکه چرا فروش استقراضی یا همان ابزار ایجاد بازار دوطرفه که جذابیت دائمی را برای فعالان بازارهای مالی در سراسر دنیا به همراه دارد با وجود رفع موانع فقهی کنار گذاشته شده است؟

معامله‌گران؛ پای ثابت رفت و برگشت بازارها

بازارهای مالی در دنیا در صعود و نزول همواره هوای فعالان خود را دارند؛ به طوری که نه تنها در افزایش قیمت، بلکه در کاهش قیمت نیز به معامله‌گران سود می‌رسانند. به این صورت که در روند نزولی بدون اینکه سهمی در اختیار داشته باشند آن را به فروش می‌رسانند، اما متعهد می‌شوند در آینده آن سهم را خریداری کرده و به تعهد خود عمل کنند و از این طریق به میزان کاهش قیمت از معامله کسب سود می‌کنند.

اما این ابزار با وجود تجربه طولانی در بازارهای مالی دنیا به دلیل نقض قوانین بیع و عدم امکان فروش مالی که در اختیار متبایعین (طرفین قرارداد) نیست، از همان ابتدای مطرح شدن در سازمان بورس با مخالفت کمیته فقهی این سازمان مواجه شد و واحد تحقیق و توسعه سازمان را به صرافت راهکاری برای تامین نظر این کمیته انداخت.

بد و خوب فروش استقراضی

همایون دارابی، فعال بازار سرمایه درخصوص ابزار فروش استقراضی و اجرای آن در بازار سرمایه کشور گفت: معاملات استقراضی یکی از روش‌های معاملاتی است که در آن سرمایه‌گذار با امید به بهره‌مندی از روند کاهشی آتی بازار اقدام به قرض گرفتن و فروش دارایی کرده و پس از افت قیمت، مجددا دارایی را خریده و به قرض‌دهنده بازمی‌گرداند.

پس از تامین نظر کمیته فقهی سازمان بورس اجرای این ابزار و دیگر ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه اجازه شرعی دریافت کرد و قابل اجرا شد.

وی درخصوص دلایل اجرایی نشدن این ابزار پس از تایید کمیته فقهی خاطرنشان کرد: مشکلات موجود در اجرای این ابزار در بورس کشور به چند دلیل کلی بازمی‌گردد؛ نخست اینکه همواره محدودیت‌ها و کمبودهای نرم‌افزاری چه در اجرای معاملات و چه در ثبت آنها در صورت‌های مالی فعالان حقیقی و حقوقی بازار وجود دارد.چراکه در حال حاضر این نرم‌افزارها تنها در اختیار یک شرکت خدمات کامپیوتری خارجی است و در دسترس همگان نیست.

این فعال بازار سرمایه وجود برخی محدودیت‌های داخلی را دلیل دیگر اجرا نشدن ابزار فروش استقراضی عنوان کرد و گفت: مشکل بزرگ‌تر عدم روان بودن معاملات در بورس تهران به دلیل وجود دامنه نوسان و حجم مبنا است که ریسک انجام این معاملات را تشدید می‌کند.

به عنوان مثال اگر فروشنده اوراق استقراضی بتواند هر لحظه دارایی خریداری‌شده و موقعیت آن را ببیند، باز هم ممکن است به دلیل تشکیل صف خرید و سفارش باز خود در پوزیشن فروش متحمل زیان شدید شود.

زیان نامحدود در کمین ناشران

دارابی معایب اجرای معاملات فروش استقراضی را محدود به این دو دلیل ندانست و اظهار کرد: مشکل سوم این است که در مورد معاملات آپشن سود ناشر این اوراق محدود ولی زیانش نامحدود است؛ مانند حالتی که در Short Squeeze‌ها (فشار پوزیشن استقراضی) دیده شد و زیان‌های چند میلیارد دلاری برای معامله‌گران محقق شد.

وی وجود چالش استفاده از ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی را محدود به ایران ندانست و یادآور شد: در سطح بین‌الملل نیز استفاده از این ابزارها با چالش‌های جدی مواجه است. رفتار اخیر شورت اسکوئیزرها نشان داد افزایش استفاده از ابزارهای مشتقه به‌خصوص در سمت فروش می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

در پدیده‌هایی مثل حمله گروه‌های سهامداری پلت‌فرم شبکه اجتماعی، سرمایه‌گذاران فروشنده استقراضی در نمادهایی نظیر گیم استاپ با زیان‌های بسیاری مواجه شدند که نشان می‌دهد این ابزار در حالت‌های حدی استفاده می‌تواند حتی به آشفتگی بیشتر بازار منجر شود.

دارابی افزود: در همین حال در بحران ۲۰۰۸ نیز شدت بدبینی به بازار و بازار دو طرفه و استقراضی چیست؟ فروش‌های استقراضی گسترده موجب ممنوعیت استفاده از این ابزار شد. لذا هر چند در حالت عادی دوطرفه شدن بازار، امکان خرید و فروش همزمان می‌تواند به مهار بیشتر ریسک منجر شود، اما در مواردی این ابزار می‌تواند به وضعیت‌های آشفته‌تر منجر شود.چراکه استفاده از این ابزارها نیازمند کنترل دقیق‌تر است.

وی با اشاره به زیان نزدیک به ۲۰میلیارد دلاری در گیم استاپ صندوق‌ها در آمریکا در پوزیشن فروش تصریح کرد: چنین زیانی در کشور ما قابل قبول نیست و حتی یک صدم این رقم نیز می‌تواند تمام دستگاه‌های نظارتی را در مورد یک نهاد مالی دولتی یا عمومی به واکنش وادار سازد. در ایران چون اکثر فعالان بزرگ بازار سرمایه دولتی هستند اگر یک زیان بزرگ به ناشر وارد شود توجیه کردن دلایل آن بسیار دشوار است.

بازار دو طرفه؛ تنها راه پیش رو

اما مهدی سوری، تحلیلگر و مدرس بازار سرمایه با اشاره به نتایج مطلوب و تجربه‌های مثبت بازارهای مالی در دنیا در اجرای دوطرفه معاملات در بازارهای مالی گفت: ابزارهای استاندارد زیادی در بازارهای مالی دنیا هستند که هنوز در بازار ما مورد استفاده قرار نگرفته است. همین مساله سبب بروز فاصله در استاندارد بازار ما با بازارهای جهانی شده است.

وی در ارزیابی زمان ورود ابزاری همچون فروش استقراضی به گردونه معاملات در شرایط کنونی خاطرنشان کرد: نزدیک شدن بازار ما به بازارهای جهانی چه در دوران رونق و چه در دوران رکود اتفاقی مثبت است؛ چراکه ضعف نبود ابزارهای دو‌طرفه در بازار سرمایه ما همواره قابل لمس است.

سوری یادآور شد: در حال حاضر برخی اوراق اختیار خرید و اوراق اختیار فروش در بازار وجود دارد، اما به دلیل پایین بودن تنوع این اوراق عمق این بازار بسیار کم است. این در حالی است که به دلیل مدل قرارداد این نوع اوراق بسیاری از کارگزاری‌ها ریسک آن را نمی‌پذیرند و همین مساله سبب شده تا این نوع اوراق برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای جذاب نباشد و بازار آن نیز به دلیل عدم استقبال حرفه‌ای‌ها عمق پیدا نکند.

این کارشناس بازار سرمایه با مرور تلاش‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر برای دو طرفه کردن بازار تصریح کرد: در حال حاضر اجازه اجرای فروش استقراضی با مدل استاندارد خود به دلایل ایرادات فقهی داده نشده است و اقدامات صورت گرفته برای اجرای این ابزار با مدل موجود در بازارهای جهانی متفاوت است. اما رویه مسلم این است که بازار ما نیز دیر یا زود ناچار به پذیرش ابزارهای استاندارد است.

وی اضافه کرد: حتی اگر با تغییرات فقهی و اجرای آن در قالب عقود اسلامی این ابزارها به کار گرفته شود، باز هم از عدم بهره‌گیری آنها به مراتب بهتر است و آسیب کمتری را متوجه بورس کشور می‌کند. ما در آینده چاره‌ای جز اجرای این روش‌ها نخواهیم داشت و تا زمانی که ابزارهای لازم در بازار سرمایه ما فعال نشود، رسیدن به تعادل و مسائلی همچون پوشش ریسک سهامداران مهجور باقی خواهد ماند.

آشنایی با معاملات دوطرفه

بازار دو طرفه به بازاری گفته می‌شود که سهامداران آن زمانی که انتظار اصلاح یا افت قیمتی یک سهم را دارند می‌توانند فروش استقراضی انجام دهند؛ یعنی بدون اینکه سهمی داشته باشند می‌توانند آن را به فروش برسانند و متعهد شوند که در زمانی مشخص در آینده سهم آن شرکت را خریده و به قرارداد عمل کنند. فرض کنید قیمت یک سهم ۲۰۰ تومان است و شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت آن در آینده کاهش یافته و به ۶۰ تومان خواهد رسید.

در شرایط عادی شما امکان کسب سود از این پیش‌بینی نخواهید داشت؛ اما در قالب فروش استقراضی و بازار دوطرفه می‌توانید این سهم را بدون اینکه ابتدا آن را بخرید طبق قراردادی آن به فروش برسانید و متعهد شوید که در آینده سهام مذکور را تحویل دهید. حال اگر قیمت سهم نزولی شود و به ۶۰ تومان برسد شما می‌توانید با خرید آن در بازار به قیمت ۶۰ تومان و تحویل آن طبق قرارداد، مبلغ ۲۰۰ تومان از خریدار دریافت کنید و سود کسب کنید. علاوه بر کسب بازدهی مزایای دیگری نیز برای بازارهای دوطرفه می‌توان برشمرد.در واقع در بازارها یا بورس‌های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد که می‌توان از نزول قیمت سهام سود کرد.

حال این حالت را با بازار یک طرفه مقایسه کنید. فرض کنید شما سهام شرکت a را به قیمت ۲۰۰ تومان خریداری کرده باشید، حال اگر قیمت سهام افزایش پیدا کند شما هم به سود خواهید رسید و در صورت کاهش قیمت کمتر از مبلغ خریداری شده شما وارد زیان می‌شوید. پس در بازارهای یک طرفه شما باید سهام را ارزان بخرید و بعد گران بفروشید تا سود به‌دست آورید.

اما در بازار دوطرفه هم می‌توانید از افزایش قیمت در هنگام خرید یک سهام هم هنگام کاهش قیمت در زمان فروش سهام، سود کسب کنید. فعالان قدیمی بورس که دوران رکود بازار را چشیده‌اند، بیشتر می‌توانند به مزایای بازار دوطرفه واقف باشند.

از جمله معایب یک بازار یک‌طرفه می‌توان به زمان‌بر شدن دوران رکود، خروج سرمایه‌ها در فاز اصلاحی، کاهش محسوس نقدشوندگی و ایجاد حباب در دوره‌های رونق اشاره کرد. این در حالی است که در یک بازار دوطرفه می‌توان از مزایایی همچون امکان کسب بازدهی در ریزش بازارها، پررنگ شدن نقش تحلیل در تصمیمات سرمایه‌گذاری، جلوگیری از ایجاد حباب در بازار و سهام شرکت‌های مختلف، کارآ شدن ابزار تحلیل تکنیکال و استفاده از ابزارهای کمکی که در بازار دو طرفه و استقراضی چیست؟ دنیا استفاده می‌شود و افزایش شدید نقدشوندگی در بورس بهره جست. در حال حاضر، در بازار مشتقات شاهد بازار دوطرفه هستیم. بازار معاملات آتی بورس کالا و بازار اختیار سهام و کالا دو بازاری است که فرآیند دوطرفه‌سازی بازار کامل پیاده شده است اما به دلیل عمق کم این بازارها و عدم شناخت فعالان حوزه سرمایه‌گذاری، چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند.

بازار دوطرفه چیست و مزایای آن کدامند؟

بطور کلی و عام دو نوع بازار یا مارکت را می‌توان متصور بود: بازارهای یک طرفه و بازارهای دوطرفه. در بازارهای یک طرفه مانند بورس تهران شما صرفا می توانید با آورده مالی خود سهامی را خریداری کنید. بعد از سپری شدن زمان سهامی را که از قبل معالمه کردید را با سود یا ضرر بفروشید. اما در بازار دوطرفه نظیر آتی سکه در ایران یا بازارهای جهانی شما می توانید علاوه بر خرید، فروش هم انجام دهید. فروش سهامی که از قبل نداشته اید! و همچنین می‌توانید از کاهش قیمت ها نیز سود کسب کنید. در ادامه این مقاله که در سایت کلینیک اقتصاد منتشر شده به آموزش انواع معاملات در بازارهای یک طرفه و دو طرفه می پردازیم.

بازار دوطرفه به چه صورت است؟

بازار دو طرفه به نوعی بازار مالی می گویند؛ که سهامداران آن قادر است از موقعیت‌های مختلف به منظور کسب سود استفاده نماید. یکی از این فرصت‌های کسب سود حالت short sell و یا فروش استقراضی می باشد. در این حالت سهامداران بدون این که سهم مورد معامله مال خودشان شده قادر است کسب سود کند. به طور کلی در فروش استقراضی سهامداران و تریدرها متعهد می گردند که در آینده سهم آن شرکت را پس بدهند. در این حالت دیگر حتی زمانی که بازارهای مالی روند ریزشی به خود گرفته باشند شما خواهید توانست اقدام به کسب سود نمایید. در حالت عادی و در بازارهای یک طرف امکان همچین سودگیری وجود نخواهد داشت.

حال اگر پیش بینی اشتباه شده باشد و قیمت خودرو نزولی گردد و به ۱۰۰میلیون تومان نزدیک شود. قادرید با خرید خودرو در بازار به قیمت ۱۰۰ میلیون تومان و تحویل آن طبق قرارداد، مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان از خریدار دریافت نمایید. شما با انجام این قرارداد می‌توانید ۷۰ % بازدهی کسب کرده. علاوه بر کسب بازدهی بالا و مداوم از بازار، مزایای دیگری هم برای بازاردوطرفه می‌توان بیان نمود. در واقع در بازارها یا بورس‌های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد. که می‌توان از نزول قیمت سهام سود نمود.

حال این حالت را برای تفهیم بیشتر موضوع، با بازار یک طرفه مقایسه کنید:

به عنوان نمونه فرض کنید شما سهام شرکت خودرو را به قیمت ۲۰۰ تومان معامله نموده اید. حال اگر قیمت سهام افزایش یابد شما هم به سود خوبی میرسید . اما در صورت کاهش قیمت کمتر از مبلغی که خریداری گردیده، شما وارد زیان در این معامله خواهید شد. پس در بازارهای یک طرفه اصل سود کردن شما به این صورت است که شما باید سهام را ارزان بخرید و بعد گران بفروشید. اما در بازار دو طرفه هم می توان سود نمود. به این صورت که از افزایش قیمت در هنگام خرید یک سهام وهنگام کاهش قیمت در زمان فروش سهام، سود کسب کنید. فعالان قدیمی بورس که دوران رکود بازار را لمس کردند، بیشتر می‌توانند به مزایای بازار دو طرفه اشراف داشته باشند.‌

مزایای بازار دوطرفه

1. افزایش عمق معاملات: در بازارهای دوطرفه چون بر مبنای تحلیل و ارزیابی معاملات صورت گرفته است عمق بیشتری دارد و با تامل بیشتری نسبت به خرید یا فروش سهام تصمیم‌گیری خواهد شد.
2. امکان کسب سود در شرایط نزولی: با توجه به سازوکاری که مطرح گردید.این بازار این امکان را فراهم خواهد کرد تا معامله‌گران در شرایط نزولی بازار نیز کسب سود نمایند.
3. افزایش درصد نقدشوندگی: با توجه به تعهدات از پیش مشخص شده در این بازار، خریدار و فروشنده به وظایف خود آگاه است و متعهد به اجرای آن می باشند که همین موضوع یاعث نقدشوندگی سهام در زمان تعیین شده می گردد.

بازار یک طرفه و مشکلات آن

۱– ریسک نقدشوندگی سرمایه

یکی دیگر از مشکلات یک طرفه بودن بازار بورس صحبت نقدشوندگی این بازار در دوران رکود بازار بورس می باشد. سرمایه‌گذاران کلان و بزرگ در دوران رکود بورس با مشکلات فراوان قادرند کل سهام خود را نقد کرده و تغییر رویکرد سرمایه‌گذاری نمایند. به همین دلیل، یکی از عوامل اصلی که پول‌های درشت به سمت بورس وارد نمی‌شوند همین ترس از دوران رکود احتمالی است که قابلیت نقدشوندگی سرمایه‌ را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.

جهت اطلاعات بیشتر در مورد ریسک نقد شوندگی می‌توانید به سایت ویکی پدیا مراجعه نمایید.

۲– طولانی شدن دوران رکود بازار بورس

در بازار یک طرفه مانند بورس ایران به دلیل فضای تورمی، سهامداران تمایلی به فروش دارایی خود با زیان را ندارند. این سهام داران حاضرند مدت‌ها سهام را در پرتفوی خود نگهداری کنند تا سرانجام با افزایش قیمت سهام از زیان خارج شوند. این مسئله باعث می‌گردد تا از لحاظ نموداری شیب رشد قیمت‌ها و اصلاح قیمت‌ها متغیر باشد. همین مورد کارایی برخی ابزار تحلیل تکنیکال را در بورس ایران بسیار پایین آورده و حتی به صفر رسانده است.

۳– حباب در دوران رونق بازار های سرمایه

دوران رونق بورس همواره با بازدهی‌‌های خوبی همراه گردیده. رشد نقدینگی در جامعه ما و سرازیر گشتن آن به بازار دو طرفه و استقراضی چیست؟ سمت بازارهای سرمایه با دقت به عمق پایین این بازار باعث رشدهای نجومی درقیمت برخی سهام بازار خواهد شد. بازار یک طرفه سبب می‌شود تا به تعادل رسیدن بازار به تاخیر بیانجامد. در این بازار برخی سهام در بازار دچار ایجاد حباب‌های سنگین خواهد شد. در چنین شرایطی تحلیل های بازار عم از تکنیکال و بنیادی، نقشی کم تری به خود می‌گیرند. سهام مختلف در این بازار صرفاً بخاطر ورود نقدینگی رشد قیمتی را تجربه می‌کنند نه ارزش ذاتی سهام. اما دغدغه بازار یک طرفه تنها به ایران منتهی نمی گردد

ازدهه‌های گذشته کشورهای مختلف جهان سعی در برطرف کردن این مسئله و حرکت به سمت بازارهای دوطرفه را در دستور کار داشته‌اند. حتی بطوری که در حال حاضر ایران از جمله معدود کشورهایی‌ست که بازار بورس آن به صورت یکطرفه معامله می‌شود.

فروش تعهدی چه می‌باشد؟

اگر فکر می کنید که قیمت یک سهمِ به‌خصوص امکان دارد افت نماید و شما خودتان این سهم را در اختیار نداشته باشید، قادرید این سهم را از دارنده آن قرض نمایید و به قیمت بالا در بازار بفروشید. در مقابل، شما «متعهدخواهید شد» که اصلِ سهم و یک نرخ بهره را به قرض‌دهنده پرداخت نمایید. در واقع سهمی را که ندارید، قرض کرده و گران می‌فروشید و بعد همان سهم را ارزان خریداری می کنید و به قرض‌دهنده باز می گردانید. فروش تعهدی (Short یا Short selling) این امکان را به شما خواهد داد که از این اطلاعات، آن هم در صورتی که قیمت یک سهم در حال نزول می باشد، سود کسب کنید.

از شگرد فروش تعهدی با کاربرد فروش استقراضی به منظور به تعادل رساندن بازار و دو طرفه کردن آن استفاده خواهد شد. با توجّه به مسائل شرعی و فقهی از فروش استقراضی در ایران استفاده نخواهد شد و بجای آن از فروش تعهدی مورد استفاده است. کلیت فروش استقراضی و فروش تعهدی شبیه به هم می باشد اما تفاوت هایی بین آنها می بینیم.